Turizm, Kültür, Gençlik ve Çevre Bakanlığı Çevre Koruma Dairesi, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Veteriner Dairesi, Türk Deniz Araştırmaları Vakfı ve Kıbrıs Yaban Hayatı Araştırma Enstitüsü iş birliğiyle 9-13 Şubat tarihlerinde yedisi güney, beşi de kuzey Kıbrıs’ta olmak üzere toplam 12 gagalı balinanın karaya vurması ve ölmesi nedeniyle ilgili araştırmanın ön raporu açıklandı.
Balinaların ölümünün deniz altındaki askeri tatbikatlardan kaynaklandığı üzerinde duruluyor.
Raporda, söz konusu balinaların bazılarının bulunduklarında ölü, bazılarının ise canlı olduğunu ancak süre geçtikçe gösterilen çabalara rağmen hepsinin öldüğü kaydedilerek ölüm nedeniyle ilgili şu bilgilere yer verildi:
“Yapılan nekropsi çalışmalarının ön sonuçlarına göre kuzeydeki beş balinanın akustik travmaya bağlı gaz embolisi nedeniyle öldüğü düşünülmektedir. Gagalı balinaların tüm dünyada askeri tatbikatlardan ve sismik sörveylerden etkiledikleri bilinmektedir. NAVTEX verilerine göre adanın doğu, güney ve batı bölgelerinde geniş alanlarda balinaların karaya vurduğu günlerde planlı askeri atış talimleri olduğu görülmektedir. Karaya vurma vakalarının artmasından endişe edildiğinden tüm ülkelerin doğu Akdeniz’de planlı/plansız askeri tatbikatlarını durdurması gerekmektedir.
Güneyde biri Poli’de, biri Galia’da, üçü Pomos’ta biri Pachyammos’ta, biri de Pirgos’ta, kuzeyde ise biri Gemikonağı’nda, ikisi Gaziveren’de, biri Yeşilırmak’da, biri de Erenköy’de olmak üzere toplam 12 gagalı balina (Ziphius cavirostris) Kıbrıs Adası’nın batı-kuzeybatısında karaya vurdu. Kuzey’de karaya vuran gagalı balinalara yetkilendirilmiş kurum olan Taşkent Doğa Parkı (Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü) müdahale ederek Sahil Güvenlik, Lefke Belediyesi, Güzelyurt Belediyesi, Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı, Polis Genel Müdürlüğü, bölgedeki balıkçılar ve gönüllü vatandaşların desteği ile kurtarma çalışmalarını yürüttü. Ne yazık ki karaya vuran balinalar ya ölü halde bulundu ya da tüm müdahalelere rağmen karaya vurduktan kısa süre sonra yaşamını yitirdi. Benzer şekilde güneydeki 7 balinanın da yaşamlarını yitirdiği öğrenildi.”
Yapılan nekropsi çalışmalarının ön sonuçlarına da yer verilen raporda, balinalardan birinin midesinde 20×16 cm boyutunda bir adet tek kullanımlık plastik ambalaj bulunduğu bildirildi. Her ne kadar bu plastik ambalajın hayvanın ölümüyle ile direkt ilgili olmadığının değerlendirildiği belirtilen raporda, denizlerde tek kullanımlık plastik atıkların deniz canlılarına verebileceği zararlar bakımından önemli bir örnek teşkil ettiği vurgulandı.
-Depremlerle ilişkisi olmadığı düşünülüyor
Gagalı balinaların toplu karaya vurma olayıyla ilgili ön raporda, daha önce medyaya yansıdığının aksine vakaların Türkiye’de gerçekleşen büyük depremlerle herhangi bir ilişkisi olmadığının düşünüldüğü açıklandı.
Akdeniz havzasında sürekli bulunan toplam 12 tür balina ve yunustan biri olan gagalı balinalar hakkında bilgilere de yer verilen ön raporda, balinaların Akdeniz popülasyonunun yaklaşık 6 bin birey olduğunun tahmin edildiği, nesillerinin tehlike altında- duyarlı olarak sınıflandırıldığı belirtildi.
Gagalı balinaların 3 metre civarında doğduğu, 7-11 yaşlarında 5,5-6 metre boylarında üreme olgunluğuna eriştikleri kaydedilen rapora göre, gagalı balinaların tüm dünyada askeri tatbikatlarda kullanılan düşük ve orta frekanslı sonarlardan ve petrol/doğal gaz aramak için yapılan sismik sörveylerdeki kullanılan ses kaynaklarından akustik travma geçirdikleri ve bu nedenle toplu olarak karaya vurduklarının bilindiği de yer aldı.
-“Tatbikatlar durdurulmalı”
Raporda şöyle denildi:
“Bunun dışında Akdeniz’de ikincil tehdit; kullanımı yasak olarak akıntı ağları (drift net) ile yapılan avcılık ve makroplastik yutulması sonucu doğan ölümlerdir. Akdeniz’de 1963 yılından beri şimdiye kadar bilinen yaklaşık 20 toplu ölüm vakası görülmüş, en sonuncusu geçen sene şubat ayında Yunanistan’ının Korfu Adası’nda yaşanmış ve bölgedeki sismik sörveyle ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte, Karadeniz, Akdeniz ve Mücavir Atlantik Bölgesinde Yaşayan Deniz Memeli Türlerinin Korunması Anlaşması (ACCOBAMS) üyesi ülkeler, 2013 yılında (Resolution 5.13) Akdeniz’de belirlenen ‘Gagalı Balinalar Özel Alanları’nda sonra veya su altı patlamalarının olduğu askeri tatbikatlarının yapılmasından mutlak kaçınılması gerektiğine karar verilmiştir.
Ayrıca gelen bir ihbar üzerine, 15 Şubat 2023 Çarşamba günü Türkiye’de Antalya, Alanya’nın Okurcular Mahallesi kıyısında yaklaşık 4m boylarında bir gagalı balinanın daha canlı olarak karaya vurduğu ve denize geri yönlendirildiği öğrenilmiştir.
Yapılan araştırmalar ve elde edilen NAVTEX verilerine göre Şubat ayında adanın doğu, güney ve batı bölgelerinde geniş alanlarda Rusya Federasyonu’nun planlı askeri atış talimleri olduğu görülmektedir.
Ölümlerin artmasından endişe edildiğinden önlem amaçlı tüm ülkelerin doğu Akdeniz’de ve özellikle kırılgan habitatları ve savunmasız fauna ve flora türlerini destekleyen benzersiz bir deniz ekosistemi olan Finike Denizaltı Dağları Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde planlı/plansız tüm askeri tatbikatların durdurması gerekmektedir.”