Avrupa’da doğal gaz fiyatlarının hızla yükselmesi sebebiyle gübre üretim tesislerinin büyük kısmı faaliyetlerini durdurma kararı alırken, bu durumun gübre kıtlığına yol açabileceği düşünülüyor.
Avrupa ülkeleri, Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası hızla artan doğal gaz ve elektrik fiyatlarının ortaya çıkardığı enerji kriziyle mücadele ediyor.
Avrupa gaz piyasasında referans fiyatların belirlendiği TTF’de işlem gören vadeli kontratların fiyatları ağustosta megavatsaat başına 348 avroya kadar çıkarak rekor kırdı. Bu piyasada gaz fiyatları geçen yıl ortalama 39 avro, 2 yıl öncesinde ise 15 avro seviyesindeydi.
Kriz öncesi döneme göre 20 kattan fazla artan gaz fiyatları, Avrupa’da özellikle yoğun enerji tüketen sektörleri derinden etkiledi. Gübre endüstrisi de bu durumdan en çok etkilenen sektörlerden biri oldu.
Gübre üretimindeki temel girdiler arasında yer alan doğal gazın maliyetindeki hızlı artış, son dönemde Avrupa’da çok sayıda gübre fabrikasını üretimi azaltmaya ya da askıya almaya sevk etti.
Avrupa’daki gübre üreticilerini temsil eden Brüksel merkezli birlik Fertilizers Europe, sektörde özellikle ağustos ayından bu yana eşi benzeri görülmemiş bir kriz yaşandığını açıkladı.
Birlik, gübre üretiminde aktif ana ham madde ve katkı maddesi olan amonyakta üretimin durma noktasına geldiğini belirterek acil tedbir alınmasını istedi. Yüksek doğal gaz fiyatları nedeniyle Avrupa’daki gübre üretim kapasitesi yüzde 70 düşüş gösterdi.
Emtia piyasalarına hizmet eden ICIS verileri de Avrupa’da artan gaz fiyatlarının gübre üretimi üzerindeki etkisini göz önüne serdi. Buna göre, İtalya, Fransa ve Norveç’te Yara firması, Almanya’da SKW, Yara, BASF firmaları amonyak üretimini azalttı. İngiltere’de CF Fertilizers şirketi üretimi azalttı ve üretim durdurma planlarına başladı.
İspanya’da Fertiberia bazı tesisleri kapattı ve üretimi azalttı. Hollanda’da Yara ve OCI üre ve amonyum üretimini düşürdü. Belçika’da Yara ve BASF üretimi kısıtladı.
Polonya’da Grupa Azoty ve Anvil üretimi düşürdü, Romanya’da Azomures faaliyetlerini yavaşlattı, Slovakya’da Duslo firması üretimi durdurdu, Macaristan’da Nitrogenmüvek üretimi askıya aldı.
Bulgaristan’da Agropolychim ve Neochim firmaları, Hırvatistan’da Petrokemijanın üre ve amonyak üretim tesisleri kapandı. Litvanya’da Achema üretime ara verdi, Lifosa üretimi bir süre askıya aldı.
– Amonyum fiyatları yükselişte
Yaşanan kriz nedeniyle azotlu gübrelerin ana unsuru olan amonyum fiyatları Avrupa piyasalarında hızla artıyor.
Amonyumun tonu 2 yıl öncesinde 230 dolarken, geçen yıl 700 dolara kadar çıkmıştı. Savaş sonrasında bu yükseliş ivme kazandı ve mevcut durumda 1300 dolar seviyelerine ulaştı.
Sektör, AB’den doğal gaz fiyatlarını sınırlamaya yönelik önlemler alınmasını ve üreticilere acil destek sağlanmasını talep ediyor.
Verilere göre, kriz öncesi dönemde Avrupa’da yıllık 18,3 milyon ton kimyasal gübre üretildi. Bunun yüzde 72’si azotlu, yüzde 13’ü fosfatlı, yüzde 15’i de potaslı gübre olarak kayıtlara geçti. AB, 2021’de azot gübreleri üretimi için 2,9 milyon ton amonyak ve 4,7 milyon ton üre ithal etti.
Öte yandan, savaş sonrası AB’in uygulamaya koyduğu yaptırımlar kapsamında Belarus’tan potasyum ithalatına yasak getirildi.
Gübre, Rusya’ya yönelik yaptırımların kapsamına dahil edilmedi ancak bankacılık, taşımacılık ve sigorta gibi alanlarda uygulanan yaptırımlar nedeniyle Rusya’dan gübre tedariki kesintiye uğradı.
Bu gelişmeler doğrultusunda Avrupa ülkelerinde bu yıl yeterli miktarda gübre bulunamayacağı öngörülüyor.
– AB çözüm arayışında
Gübre üretimdeki düşüş ve fiyatlardaki artış AB ülkelerinin tarım bakanlarının gündemindeki yerini koruyor.
Gıda güvenliğinin koordinasyonu konusunda 16 Eylül’de Prag’da yapılan toplantı sonrasında AB dönem başkanı Çekya’nın Tarım Bakanı Zdenek Nekula, Avrupa’da yeterli miktarda gübre olmadığını ve bu durumun tarımsal üretimde belirgin düşüşe neden olabileceğini açıklamıştı.
Nekula, enerji ve gübre fiyatlarının rekor seviyelere çıktığını, bunun çiftçiler için “varoluşsal bir sorun” halini aldığını belirterek, “Yüksek gübre fiyatları ve gübre kıtlığıyla mücadele etmeliyiz.” ifadesini kullanmıştı.
AB, sorunun çözümü için gübrede ithalat vergilerini kaldırma ve Kanada gibi ülkelerden gübre tedarik etme planları üzerinde çalışıyor.
